Contact met de baas!

Daar zit je dan thuis, opgebrand en wel. Je voelt je beroerd en als je aan het werk denkt wordt je compleet opstandig. Na een paar weken roept de bedrijfsarts je op voor een consult en wat gebeurt? Ijskoud adviseert deze je om eens naar het werk te gaan om "koffie te drinken". Eigenlijk heb je er geen zin in, maar twee dagen later belt de chef je met dezelfde vraag. Je denkt: "vooruit dan maar", je gaat... waarempel, het valt allemaal best mee, maar je bent wel blij als je na een half uurtje weer naar huis kunt.

Is u dat ook overkomen? Zag u aanvankelijk ook het nut niet van contact met de baas? In het moderne reintegratieproces wordt hier juist flink de nadruk op gelegd. Werknemers vinden de weg terug naar de werkvloer juist een stukje makkelijker als ze, in ieder geval psychologisch, niet heel ver van de werkplek zijn afgeraakt. De emotionele aversieve overreactie, die zich makkelijk kan opbouwen na een langdurige afwezigheid, wordt hiermee vaak goeddeels voorkomen

Stress?

Wielrenners!
Burnout en stress zijn twee begrippen die behoorlijk wat met elkaar te maken hebben. Iemand die serieus burnout is geraakt zal zeker op de werkplek langdurig en herhaaldelijk hoge stress ervaren hebben. De enorme vermoeidheid die vaak gepaard gaat met burnout is makkelijk verklaard in de spreekkamer als een reactie op langdurige overbelasting. Maar hoe zit dat nu echt? Wielrenners die net de Tour de France hebben gereden rijden de week daarna weer vrolijk fluitend rondjes om de kerktoren in een plaatselijk dorpscriterium; overigens echt niet zachtjes. De mens kan zichzelf dus verbazingwekkend snel herstellen. Maar, hoe zit dat dan precies, hoe komt het nu dat je op een gegeven moment gewoon niet meer herstelt? Hoewel we dat nu ook weer niet helemaal precies weten is er de laatste jaren wel heel wat ontdekt.

Oost-Afrika
Om een beetje te begrijpen wat er dan gebeurt moeten we even terug in de tijd, namelijk naar de periode dat onze voorouders op twee benen gingen rondlopen in het Oost-afrikaanse steppelandschap. Nog niet in het bezit zijnde van instrumenten voor verdediging of vervoer, moest hij wel vertrouwen op het eigen lichaam. Bij dreigend gevaar of bij noodzakelijke actie (de jacht!) moest hij dus in staat zijn het eigen lichaam optimaal in te zetten. In vakjargon spreken we dan over de zg. fight-or-flight (vecht-of-vlucht) reactie. Het lichaam prepareert zichzelf daarbij onwillekeurig voor explosieve en intensieve actie. Oftewel: we gaan sneller ademen, het hart gaat harder kloppen, we gaan zweten om onze lichaamswarmte sneller af te voeren, kortom, we maken ons klaar voor de strijd (of om snel weg te lopen natuurlijk). Al deze lichamelijke reacties worden opgeroepen doordat we in versneld tempo bepaalde hormonen, het zg. adrenaline maar ook het noradrenaline gaan afscheiden. Op de Oost-afrikaanse steppes werden de zaken snel afgehandeld en kon het lichaam daarna weer terugkeren naar de "rust-stand".

De moderne steppe
In onze moderne samenleving organiseren we de zaken echter zodanig dat we onszelf wijsmaken dat de zaken erg snel, erg vaak en erg landurig heel erg spannend worden. Aangezien we de werkplek benoemd hebben als vitaal voor ons overleven, roepen we daar dusdoende in grote regelmaat en langdurig de "fight-or-flight" reactie op. Bijkomend "voordeel" is dan weer dat we onszelf tracteren op lustige doses (nor)adrenaline die op een bepaalde manier zelfs verslavend kunnen werken (vraag uw buurman eens waarom hij ook 's winters met vriesweer een rondje gaat hardlopen). Research van de laatste jaren wijst echter ook uit dat een te overvloedige aanwezigheid van de stresshormonen in het lichaam een negatieve invloed kan hebben op het totale immuun-systeem. Oftewel: langdurige stress lijdt tot verhoogde vatbaarheid voor allerlei andere kwaaltjes.

Kwaaltjes
En dit nu is precies wat ik zie in de spreekkamer: het eerste consult levert vaak een fraaie staalkaart van diverse kwaaltjes op, van migraine via maagzweren naar impotentie of krampen in de kuiten. Overigens: naarmate het inzicht in het herstelproces groeit en de juiste ontspanning wordt gevonden verdwijnen veel van deze aanvangsklachten redelijk snel na aanvang behandeling in het verloop van de eerste een of twee maanden.

Wie schrijft die blijft!

Jawel, die blijft gezond, wil ik maar zeggen. In mijn praktijk moedig ik mijn klanten vaak aan te gaan schrijven over hun conditie. In mijn ervaring is het nu eenmaal zo, dat iedereen heel wat over zichzelf kan waarnemen en vertellen. Wat je over jezelf weet is nooit onzinnig, het zal altijd betekenis hebben. Nu kun je natuurlijk een beetje in het wilde weg gaan vertellen over jezelf maar soms werkt het beter om daar wat richting en structuur aan te geven. Zo moedig ik mijn klanten in het begin van de behandeling vaak aan om te gaan schrijven over wat je kunt noemen "energievreters" en "energiegevers". Oftewel: Ga eens bij jezelf na waar je kracht aan verbruikt (waarschijnlijk zonder dat het iets positiefs oplevert) en waar je energie aan ontleent (meestal de dingen die je goed lukken en waar je plezier aan beleeft.
Voor klanten die nog wel werken, maar een dreigende burnout op zich af voelen komen is het vaak nuttig om stressmomenten te gaan bijhouden: wanneer, waar en hoe schoot ik in de stress, hoe kon ik daarop reageren en wat leverde dat me op? Welke gevoelens riep de hele situatue bij me op? Probeer vervolgens een aantal van dergelijke notities achter elkaar te leggen en zie of er een patroon in het geheel te onderkennen is? Zo ja, dan weet de klant waar aan te gaan werken.
En als we het dan hebben over jezelf uit het dal helpen: schrijven kunnen we tenslotte allemaal!

Sporten?

Lichaamsbeweging, leefstijl, gezond leven... In de periode dat u probeert u uit uw burnout te ontworstelen zullen velen u adviezen in die richting geven. De gezonde boswandeling is gauw gemaakt. Maar misschien denkt u dat het ook wel weer wat intensiever kan. Sporten (wel op een verantwoorde manier) is altijd een goed element in een herstelproces. Voor meer info over bv. een makkelijk haalbaar hardloopprogramma klik hier.

Eigen verantwoordelijkheid?

"Burnout geraakt? Eigen schuld, had je maar niet dag en nacht moeten zitten ploeteren en dat nog wel voor zo weinig geld!" Nu, als zoiets tegen je gezegd wordt...tsja, tsja, daar kun je het wel mee doen. Je wordt er in ieder geval niet blij van. Maar..... klopt het eigenlijk wel? Is burnout vermijdbaar als menigeen die erin verzeild geraakt, verklaart absoluut niet te weten wat hem nu overkomt. En, ben je wel verantwoordelijk voor iets wat je zelf niet kent? Het antwoord is natuurlijk duidelijk. Nee, in die zin ben je natuurlijk niet verantwoordelijk. Burnout is een moderne psychische beroepsziekte en je kunt niet van iedereen verwachten, gelijk aan het begin van de loopbaan, daar alle ins- en outs van te kennen. Waar je iemand natuurlijk wel op kunt aanspreken is zijn zelf gekozen leef- en werkstijl. Daar zal immers naar gekeken worden bij een eventuele burnout. Naaste collega's en familie zijn vaak helemaal niet verbaasd als burnout toeslaat, zij hebben het al maanden zien aankomen. Een ongezonde leef- en werkstijl is dus wel degelijk makkelijk waarneembaar. Dan moet het dus ook niet moeilijk zijn daar zelf wat aan te doen. En jawel, we kunnen moeiteloos een mooi rijtje opnoemen:
- Zorg ervoor dat je lichamelijk fit blijft.
- Wees je bewust van en werk aan je eigen zelfvertrouwen en assertiviteit.
- Probeer altijd positief te blijven denken. Bij slecht nieuws: even vijf minuten kankeren, ok, en dan weer over naar de orde van de dag en die is dat er morgen altijd weer een nieuwe kans is dat het beter gaat.
- Let erop dat je werklast in evenwicht blijft met je eigen mogelijkheden.
- Kies hobbies en bezigheden buiten je werk die je prikkelen en uitdagen, maar waaraan je wel goed en afdoende kunt deelnemen en plezier aan beleven.
- Leer jezelf aan te hechten en te onthechten. Oftewel: als iets actueel is moet je het onderwerp zeker veel attentie geven, gaat het van de agenda af, blijf er dan niet aan hangen.
- Blijf op de hoogte van wat er gebeurt in je vak en op je werk. Lukt het je niet om in deze steeds sneller veranderende wereld alles bij te houden, troost je dan met de gedachte dat dat waarschijnlijk niemand meer helemaal lukt. Super-specialisten bestaan niet meer, wel mensen die in verschillende graden van handigheid weten waar ze allerlei informatie kunnen vinden.

Nu, dit is geen chinees, iedereen kan deze beginselen min of meer overzien en toepassen. Is daarmee gezegd dat alle risico's de deur uit zijn als iedereen hier braaf op let? Helaas, helaas, het moderne werkende bestaan zit vol valkuilen. Voor je het weet zijn je functievereisten opgeschroefd, je werktijden veranderd of wordt je overgeplaatst naar een afdeling waar je net niet meer zo kunt werken als je gewend was. Bij modern risicomanagement hoort bij een beetje bedrijf tegenwoordig dat via de bedrijfszorg een permanente attentie is voor juist dit soort problemen. Burnout is een persoonlijk, maar ook een bedrijfsprobleem. Het mag duidelijk zijn dat in sommige beroepen (onderwijs, verpleging bv.) het risico op burnout groter is als gemiddeld. Het is dan ook zeker aan de bedrijfsleiding om de zaken zo in te richten dat er preventief gewerkt op dit vlak.

Arbeidsethos?

Arbeidsethos
"Arbeidsethos" zou een sterke relatie hebben met burnout! Jawel, een mooi woord, maar wat betekent het nu eigenlijk precies? Ethos heeft volgens het woordenboek betrekking op moraliteit, een levensprincipe- of beginsel. Arbeidsethos, oftewel werk als datgene waar je je hele leven aan ophangt. Mensen die aldus een hoog "arbeidsethos" hebben, zouden daarmee vatbaarder zijn voor burn-out.

Verveling? Of toch iets anders?
Wel, het valt al nauwelijks te ontkennen. Iemand die heel onverschillig staat tegenover zijn werk zal niet gauw opgebrand raken, laten we wel wezen. In de vroegere, "klassieke" grote productiebedrijven, verveelden de arbeiders zich misschien wel te pletter aan de lopende band maar ze raakten niet burnout. Dat heeft natuurlijk ook te maken met de aard van het product. Een voorwerp, bv. een fiets, hoeveel kunde er ook in gestopt is, zal bij massale productie nooit een overgrote betrokkenheid oproepen. Het is dan ook niet voor niets dat het verschijnsel burnout voor het eerst beschreven werd als een soort beroepsziekte, optredend bij die werkers die veel met andere mensen werkten, pogend iets te verbeteren aan het lot van die ander: onderwijzers, verplegers, maatschappelijk werkers en noem maar op. Op het moment dat duidelijk wordt dat alle goedbedoelde inspanningen relatief zijn, kan burnout dan toeslaan, zeker als je bijzonder veel belang hecht aan je werk.

Waarden & normen!
Onze westerse samenleving wordt verder impliciet beheerst door een aantal vooronderstellingen, Balkenende spreekt dan van normen en waarden. Een van de allersterkste vooronderstellingen is dat je moet werken, liefst een beetje hard, om aan de kost te komen, dat dat het menselijk lot is en dat diegene die daar niet aan meedoet, eigenlijk nergens recht op mag doen gelden. We zien dat in oude Bijbelse uitdrukkingen: "In het zweet uws aanschijns zult u uw brood verdienen" die vroeger nogal eens graag als verontschuldiging voor uitbuiting uit de kast werden getrokken. In de moderne tijd zien we dat in de afgunstige pogingen om de verzorgingsstaat zogenaamd onbetaalbaar te verklaren en alle zwakken en dwazen een soort werkverplichting in de maag te splitsen. Hoe dan ook, deze toch wijd verbreide arbeidsmoraliteit heeft zijn uitwerking op het functioneren van menigeen. Mensen menen al snel dat werken en niet genieten het hoogste goed is.

Wat ben jij?
We zien dat ook terug als twee mensen elkaar leren kennen. "Wat ben je?" is steevast een van de eerste vragen waarop men geheid als antwoord het beroep opgeeft. Ikzelf doe daar overigens ook aan mee want ik zal altijd antwoorden: "Ik ben psycholoog". Echter, ik zou net zo goed kunnen antwoorden: "Ik ben echtgenoot...vader, oud-leerling van het Bonaventuralyceum, voormalig linkshandige basketballspeler, fan van de muziek van The Who..." en zo kan ik nog wel een tijdje doorgaan met het geven van antwoorden. Iedereen kan zichzelf zo moeiteloos op tientallen manieren benoemen en toch kiezen we altijd voor die ene manier, het beroep.

Ben ik mijn beroep?
We vinden dus de beroepsuitoefening belangrijk, zo belangrijk zelfs dat als we ervaren dat onze verwachtingen hieromtrent niet uitkomen, we in een diep dal kunnen geraken. En nu kan je beroep wel datgene zijn wat je denkt ook zelf te zijn, maar er is natuurlijk ook een heel andere manier om tegen werk aan te kijken. In wezen is werk alleen maar iets wat voortkomt uit de overeenkomst die je met de baas hebt afgesloten waarbij je afspreekt dat je een bepaald aantal uren van je leven ter beschikking stelt van de baas (hij mag immers vertellen wat je in die tijd precies gaat doen) in ruil voor geld. Niet meer en ook niet minder. Zo beschouwd is er in ieder geval niet al te veel reden om burnout te geraken.

Zou u graag uw burnout te boven willen komen?

Accoord, iedereen heeft het druk tegenwoordig! De dagen gaan steeds sneller, ze worden steeds drukker, de agenda wordt weer voller en elke dag gaat u naar huis met het idee dat het werk nog minder af is als gisteren. Om dat weer op te lossen gaat u dan maar wat later naar huis. Dat lost niets op en u gaat elke dag weer steeds iets later naar huis. De stapels op het bureau worden maar niet kleiner en u gaat ook maar wat eerder beginnen. U slaapt steeds slechter, u wordt chagrijnig en vergeet van alles. Tot de dag komt dat u 's ochtends juist niet meer opstaat en het werk belt met de boodschap dat u rust moet hebben. Burnout, overwerkt, overspannen, geef het maar een naam.
Een diepe afgrond!!
Geen eind in zicht!
U heeft u nog nooit zo slecht gevoeld.
De mensen om u heen begrijpen niet wat u de hele dag thuis doet.
De chef wil u juist graag weer terug hebben.
De bedrijfsarts kijkt zorgelijk en zegt dat u vooral contact moet houden met de werkvloer.
Bent u in deze situatie gekomen?
Weet u niet hoe nu verder te gaan?
Wilt u wanhopig graag een oplossing?
Die oplossing is er. Neem de tijd en de rust die u nodig heeft om te herstellen, maar....gebruik die tijd en die rust ook om te beseffen wat u uzelf hebt aangedaan en wat u moet veranderen bij uzelf om niet weer in zo'n toestand te geraken.
Is dat mogelijk?
Ja, dat is zeker mogelijk. Sterker nog, wie de juiste lessen trekt zal een herstelproces doormaken dat veel meer is als alleen dat. Uiteindelijk zal het een verbeterproces blijken te zijn. Herstel van de burnout zal leiden tot een leven wat op vele fronten beter zal blijken te zijn als voorheen.
Niet alleen herstel dus maar een totale verbetering. Mensen die hun burnout te boven zijn gekomen blijken in staat meer van het leven te genieten, betere beslissingen te kunnen nemen en meer in het algemeen een meer ontspannen leefstijl te kunnen voeren.

Graag nodig ik iedereen uit die zijn ervaringen met burnout, overigens zowel positief als negatief, met ons wil delen, om hier op dit blog een bericht te plaatsen.